عناصر پر مصرف و كم مصرف و علائم کمبود آنها در پسته
ازت (N):
ازت يا نيتروژن يكي از عناصر اصلي مي باشد كه چگونگي رشد و باردهي درختان پسته به آن بستگي دارد. ازت عنصري غذايي است كه كمبود آن رشد باروري و توليد محصول را محدود مي سازد. اكثر توصيه هاي كودي نيز براساس همين عنصر پايه گذاري شده است. براي توليد هر 300 كيلوگرم محصول پسته خشك در هكتار، بيش از 5/6 كيلوگرم ازت مصرف مي شود. ازت همانند فسفر و پتاسيم داراي نقش ساختاري بوده و عملكرد و همچنين اعمال تنظيمي گياه به عهده آنها مي باشد. اگر نصف كود از ته مورد نياز، هنگام گل دادن يعني تقريباً اواخر اسفند و اوايل فروردين ماه (سالهاي عادي ) و نصف ديگر زمان مغز گرفتن و پر كردن دانه، اواخر خرداد تا اوايل تيرماه مصرف گردد علاوه بر افزايش ميزان محصول، از ريزش جوانه هاي گل نيز جلوگيري مي نمايد.
درختان ميوه خزان دار از جمله پسته در زمان خواب زمستانه ازت زيادي جذب نمي نمايند، پس دادن كود از ته به زمين بعد از برداشت محصول (شهريور، مهرماه) به علت آغاز دوره خواب گياه وكند شدن قدرت جذب آن، بازده چنداني ندارد. بهتراست در سال هاي كم بار(off) كودهاي از ته را تا حدود 30 درصد كمتر از سال هاي پربار (on) مصرف نمود.
علائم كمبود ازت :
كاهش ميزان ازت برگ باعث كاهش محصول، تاخير در برگ دادن وگلدهي، كاهش رشد طولي و قطرهاي شاخه ها، قرمز شدن پوست درخت، كوچك و زرد شدن برگها، قرمز شدن رگبرگها و دمبرگها و ريزش برگ قبل از پاييز و خصوصاً زمان رسيدن محصول در درختان پر محصول به صورت توام يا مستقل مشاهده مي شود.
معمولاٌ در صورت كمبود ازت در اوايل فصل رشد، برگهاي پايين درخت كم رنگ تر و ريزتر شده و تعداد برگها نيز كاهش يافته و يا به طور كلي رشد تاج درخت كم مي شود. در صورت ادامه كمبود ريزش برگ هاي پيرتر زودتر از معمول انجام مي شود.
فسفر :
فسفر يكي از عناصر اصلي و كليدي در توليد پسته به حساب مي آيد كه در بيشتر اعمال فيزيولوژيكي گياه اهميت دارد از جمله در توليد ATP و آنزيمها. با وجوديكه، در بعضي خاكها كودهاي فسفاته به زمين داده نمي شود اما كمبود اين عنصر كمتر مشاهده مي شود. به نظر مي رسد دليل اصلي آن وجود قارچهاي ميكوريزا در اين خاكها باشد كه به جذب فسفر كمك نموده و درختان كمبودي نشان نمي دهند.
علائم كمبود :
در صورت كمبود فسفر علائمي از قبيل ديربازشدن جوانه ها ، برگهاي سبزرنگ پريده و پيدايش نقطه هاي سوخته با اشكال غيريكنواخت، در نزديكي لبه برگهاي مسن تر از خود نشان خواهد داد. اين نقاط در طول فصل گسترش يافته تا اينكه تمامي پهنك را فرا گرفته و نهايتاً خشك شده و به زمين مي ريزد.
پتاسيم (K) :
پتاسيم در ساخت پروتئين، آنزيمها، اعمال تنظيمي و ارتباط آب و گياه نقش كليدي را ايفا مي كند. پتاسيم باعث تسهيل نفوذ آب در سلولهاي گياهي و كنترل كننده عمل باز و بسته شدن روزنه هاي برگ به هنگام تعرق مي باشد. نياز گياه به پتاسيم بسيار زياد است كه در صورت وجود به شكل قابل جذب و محلول در فاز مايع، به راحتي مي تواند آن را جذب كند. چون تحرك پتاسيم در خاك بسيار كم است، لذا تغذيه گياهان ريشه عميق در خاكهاي رسي با كودهاي پتاسه كار مشكلي نمي باشد. براي كود دهي به باغات فاقد پتاسيم در خاكهاي داراي بافت سنگين و رسي مي بايد مقادير زيادي از آن را درون شيار كودي ريخته و گرنه درختان پاسخ مناسبي به دريافت كود نخواهند د اد.
كمبود پتاسيم در باغهاي كه در اراضي سبك و شني احداث مي شوند، نيز وجود دارد و مي توان اينگونه باغها را با مقدار متوسطي كود پتاسه كه هر 2 تا 3 سال به زمين داده مي شود، ترميم واصلاح نمود. بهتر است مقدار محاسبه شده كود پتاسه در چند نوبت در پاييز يا زمستان به همراه ساير كودهاي زمستانه، اواخر ارديبهشت ماه و قبل از رشد مغز به درختان پسته داده شود.
علائم كمبود :
علائم كمبود پتاسيم عبارتند از : تغيير رنگ برگها و پيچيدن حاشيه آنها به سمت بالا. همچنين لبه برگ در قسمت تاخورده به رنگ هاي خاكستري يا مسي در مي آيد. اغلب برگهاي مورد بحث در قسمتهاي وسط شاخه ها قرار دارند وهرچه رشد ادامه يابد، شاخه ها كوتاه، كوچك و چند پهلو مي شوند .
نتايج و فرمول هاي كودي در مورد K,P,N :
در خاكهاي كه از نظر مواد عالي و پتاسيم غني باشند، ازت و فسفر تاثير معني داري در افزايش محصول داشته و بهترين فرمول كودي 300 گرم از هريك از مواد ازت دار (N) و فسفر (P2O5) به صورت خالص براي هر درخت 600 گرم توصيه مي شود. مصرف كود حيواني به تنهايي ميزان محصول را به طور معني داري افزايش مي دهد.
بهترين روش مصرف كودهاي شيميايي به طريق شياري مي باشد كه دو طرف رديف درختان (و يا هر سال يك طرف ) در انتهاي سايه انداز به عرض و عمق 40 سانتيمتر داده شود. اگر ميزان مواد آلي در خاك زياد باشد مصرف ازت وP2O5 تا ميزان 300 گرم به هر درخت ميزان عملكرد را افزايش داده و اضافه نمودن مواد فوق به ميزان 600 گرم به هر درخت عملكرد را بطور معني داري كاهش مي دهد.
عناصر غذايي كم مصرف (Micro elements) :
استفاده از كودهاي ريز مغذي، از طريق خاك منافع چنداني را در برندارد. براي رفع اين مشكل در دراز مدت و جلوگيري از رسوب عناصر كم مصرف در مجاورت فسفاتها و كربناتها در شرايط قليايي و سديمي بودن خاك و آب، بايد ابتدا وضعيت خاك بهبود يافته وخصوصاً خاك متعادل گردد. راه دوم، دركوتاه مدت، استفاده از كودهاي ميكرو از طريق محلولپاشي مي باشد.
روي (Zn) :
روي (Zn) در عمل گرده افشاني و لقاح و « اكسين» (Auxin) براي رشد سلولها نقش مهمي دارد. در خاكهاي قليايي و سديمي و مناطقي كه مانند اغلب نواحي پسته كاري، بارندگي آنها كم است و در خاكهاي كربناتي، ميزان روي قابل جذب بسيار پايين است و در اراضي كه خاك سبك و شني دارند كمبود بيشتر مشاهده مي شود. علائم كمبود، خصوصاً در حالت شديد آن، در اويل فصل بروز مي نمايد. اولين تاثير كمبود روي (Zn) تاخير در بازشدن جوانه هاي زايشي و رويشي درخت پسته است،كه گاهي احتمال دارد گلدهي و ظهور برگها تا يك ماه ديرتر انجام شود. پس از بازشدن جوانه هاي رويشي برگهاي انتهايي كوچك و تغيير رنگ يافته (كلروز) وكوچك شدن ميانگره ها به صورت مجموعه اي ريزبرگ و جارويي ظاهر مي شوند.
در نتيجه عملاً توانايي گياه براي فتوسنتز و ساخت كلروفيل بطور چشمگيري كاهش مي يابد. در صورتيكه كمبود برگها ناچيز باشد، اندازه آنها كوچكتر از معمول نبوده اما سطوح رنگ پريدهاي (كلروزه) بين رگبرگهاي جانبي ديده مي شود. اغلب قسمتي از حاشيه برگها نيز به سمت بالا مي پيچد به طوري كه حاشيه برگ به صورت كاملاً مشخص و مواج ديده مي شود. در موارد كمبود شديد گاهي، سرشاخه ها نيز از نوك به طرف پايين خشك مي شوند .
دانه هاي پسته موجود روي درخت و يا شاخه هاي داراي كمبود آشكارا كوچكتر و قرمزتر از دانه هاي پسته معمولي مي باشند. همچنين كمبود روي با رشد شاخه هاي بدون برگ بدليل عدم وجود جوانه هاي زنده مشخص مي شوند.
برطرف كردن كمبود روي از طريق خاك با استفاده از منابع معدني سولفات روي (Znso4) امكان پذير است. در اين روش به علت محدود بودن روي د رخاك بهتر است كود را نزديك ريشه قرار داد تا حداكثر امكان جذب براي آن فراهم شود و در صورتي كه سولفات 36 درصد استفاده شود، برحسب سن و اندازه درخت بين 900 تا 2700 گرم سولفات به هر درخت در خاكهاي شني، پاسخ خوبي خواهد بود.
جوانه پاشي روي در شروع و انتهايي فصل خواب درختان با سولفات روي (36 درصد روي خالص) به ميزان 5/47 كيلوگرم در 1000 ليتر آب يا كلات روي (Zn-EDTA) به ميزان 350/2 كيلوگرم در 1000 ليتر آب كمبود را بخوبي برطرف مي نمايد.
آهن (Fe) :
آهن يكي از بي تحركترين عناصر درگياهان است به همين علت كمبود آهن (Fe) بيشتر در برگهاي جوان مشاهده مي شود.كمبود آهن در خاك معمولاً به علت نامحلول بودن آن مي باشد. درخاكهاي اسيدي و نسبتاً اسيدي، آهن كاملاً محلول است، اما در خاكهاي خنثي يا قليايي مثل اكثر مناطق پسته كاري ايران، آهن به قدري نامحلول است كه گياه به مقدار كافي نمي تواند آن را جذب نمايد.
علائم كمبود آهن (Fe) در درختان پسته نيز تقريباً مشابه اكثر درختان ميوه است يعني برگ زرد شده و رگبرگهاي اصلي سبز باقي مي مانند. اگرچه اين زردي در كمبودهاي ناچيز قابل رويت نيست اما رنگ كلي باغ زرد مي شود يكي از علائم كمبود، بروز نقاط سوخته (نكروزه) در سطح برگ مي باشد. معمولاً محصول شاخهاي داراي كمبود كاملاً رشد نكرده يا پوك مي شود. تعداد دانه در خوشه در اين حالت بسيار كم و گاهي به 2 تا 3 عدد مي رسد. كمبود آهن باعث ميشود برگها به شكل به اصطلاح تيغ ماهي درآيند.
بر(B) :
بر(B) ممكن است در برگهاي پاييني درخت به مقداري باشد كه در آنها ايجاد مسموميت كند در حالي كه در همان موقع سلولهاي مريستمي انتهايي كمبود بر را نشان مي دهند.
پيچيدگي و غير مسطح شدن حاشيه برگها از علائم بارز كمبود بر(B) مي باشد. درابتدا رشد طبيعي بوده ، ضخيم و فنجاني مي شوند نهايتاً ممكن است تمام خوشه هاي گل ريزش كرده يا ميزان پوكي محصول به شدت افزايش يابد. سوختگي حاشيه برگها از علائم زياد بوده و مسموميت گياه توسط بر(B) مي باشد. كمبود بر سبب كوتاه شدن ميانگره ها روي شاخه هاي ضعيف مي شود، برگها غالباً تابيده، بدشكل، ريز، و در صورت شدت كمبود باعث سرشاخه ميري مي شود.
با پاشيددن بر از منبع براكس (11 درصد بر) به صورت سرك در پاييز به ميزان 7/55 تا 5/83 كيلوگرم در هكتار باعث برطرف كردن كمبود بر براي مدت 5-3 سال ميشود، در مصرف كودهاي حاوي بر(B) بايستي بسيار مواظب بود زيرا اندكي بر اضافي مي تواند مسموميت درختان را بدنبال داشته باشد.
بر را ميتوان با جوانه پاشي هم تامين نمود. جهت اين كار قبل از باز شدن جوانه ها، بر لازم را براي توسعه و رشد گلها تامين كرده و تعداد دانه در خوشه را افزايش يا بهبود بخشيد.
منگنز(Mn) :
در خاكهاي مناطق خشك كمبود منگنز ديده مي شود و درخاكهاي اسيدي مسوميت آن ايجاد اشكال مي نمايد. بعلت كمي تحرك آن در بافتهاي گياهي علائم كمبود را در بافتهاي جوان مي توان مشاهده كرد .
علائم كمبود آن مانند آهن است با اين تفاوت كه در كمبود منگنز قسمتي از حاشيه سبز باقي ميماند. دادن سولفات منگنز به ميزان 10-8 كيلوگرم در هكتار در اواخر زمستان و در انتهاي سايه انداز در شيار كودي و به عمق حداقل 30 سانتيمتر ميتواند در رفع كمبود آن موثر باشد. استفاده از تركيبات كلاته منگنز (Mn-EDTA)، به علت جانشيني سريع آهن بجاي آن در كلات و افزايش جذب آهن و عدم منگنز معمول نيست.
مس (Cu) :
اين عنصر مانند روي براي گياهان سمي است مگر اينكه غلظت آن بسيار كم باشد. در باغاتي كه به مدت طولاني از كودهاي حيواني و مرغي استفاده كرده اند، ميزان مس موجود در برگ درختان بسيار كم است. علائم كمبود مس در درختان پسته در اواخر تير تا اواسط مرداد ماه شروع مي شود. دركمبود اين عنصر برگهاي تشكيل شده در انتهاي شاخساره بطور تصاعدي كوچكتر و گردتر مي شوند. نتيجه آن نكروزه شدن برگهاي جوان انتهاي شاخه است. در اواخر مرداد نوك شاخساره ممكن است پيچيده شده يا خشك شود.
براي رفع كمبود مس (Cu) مي توان يا كودهاي حاوي آن را به خاك اضافه نموده و يا محلولپاشي نمود. محلول پاشي برگها با كلات مس (Cu-EDTA) با 5/10 درصد مس خالص ميان 250 تا 900 گرم در 1000 ليتر آب، پس از گل دادن در اواخر فروردين ماه تا اوايل ارديبهشت ماه بهترين نتيجه مسموميت را دارد. كاربرد سولفات مس در حد 600 تا 1200 گرم در 1000 ليتر آب در اوايل بهار نيز موفقيت آميز بوده است. در غلظت زياد، مس نيز باعث مسموم شدن گياه شده، ميوه ها حالت ترك خورده و سياه رنگ پيدا مي كند و در روي برگها نيز نقاط نكروزه قهوه اي رنگ و ريزي مشاهده مي شود.
محصولات کشاورزی بر اساس حساسيت به كمبود عناصر ريز مغذي